Kilka słów o motywacji. Część 2

Jak sprawić, aby młody człowiek zobaczył sens swoich przyszłych, czy obecnych działań, jak ukierunkować jego zachowanie – tu zahaczam o trzecia kwestię z w/w definicji.
A jak my dorośli to robimy?
Tu pojawia się podstawowy podział motywacji na zewnętrzną i wewnętrzną.
W tym samym słowniku psychologii A. Reber pisze tak: „ Motywacja zewnętrzna, kiedy źródłem działania jest system zewnętrznych kar i nagród” oraz „ Motywacja wewnętrzna, kiedy aktywizacja organizmu następuje w wyniku dążenia do zaspokojenia swoich potrzeb”.
W warunkach szkolnych występują oba rodzaje motywacji. Dążeniem każdego nauczyciela jest wytworzenie w uczniu motywacji wewnętrznej, bo jak pisze autor; „Działania wzbudzone motywacją wewnętrzną są wykonywane z większą konsekwencją, towarzyszy im poczucie satysfakcji”. (Reber A., s.28)
W historii badań nad motywacją pojawiło się kilka teorii, które wyjaśniają mechanizm jej działania. W tym miejscu wspomnę o dwóch.
Najbardziej znaną teorią motywacji jest teoria zaspakajania ludzkich potrzeb (Piramida Maslowa). Autor twierdził, że dobro człowieka jest uwarunkowane zaspokajaniem potrzeb, które układają się hierarchicznie. Utworzona przez niego piramida ma u podstawy potrzeby podstawowe, do których należą m.in. potrzeby fizjologiczne, następnie kolejno potrzeby bezpieczeństwa, miłości/przynależności, szacunku i samorealizacji. Jeżeli potrzeby niższego rzędu zostaną względnie zaspokojone, zanikają, umożliwiając pojawienie się potrzeb wyższego rzędu. (Maslow2006., s. 84).
Najciekawszą częścią jego teorii było określenie, że potrzeby samorealizacji działają zupełnie inaczej niż pozostałe. „ […] Zdaniem Maslowa są one potrzebami wzrostu i działają na zasadzie „im więcej, tym lepiej” – ich realizacja rozbudza potrzebę. Pozostałe potrzeby to potrzeby niedoboru (braku), które działają na zasadzie redukcji napięcia – zaspokojone, przynajmniej czasowo wygasają”. (Strelau , Doliński 2008, s. 686 za Maslow, 1986).

Bardzo ciekawą koncepcję przedstawili Deci i Ryan. Motywacja według Deci i Ryana przedstawiana jest na kontinuum od braku intencji działania do motywacji wewnętrznej, wynikającej z Ja. Istotne jest, że wzdłuż kontinuum znajdują się cztery zachowania motywowane zewnętrznie. Pierwsze z nich to regulowanie zewnętrzne – najmniej autonomiczne, ponieważ jest podejmowane, aby uniknąć kary lub otrzymać nagrodę. Drugie nazywane jest regulowanym przez introjekcję. Polega na przyjęciu zewnętrznych wartości, które nie są traktowane jako własne. Zachowanie takie wynika najczęściej z poczucia lęku, winy lub dumy. Kolejne jest regulowane przez identyfikację. Tu już działania są motywowane przez Ja, są bardziej autonomiczne, wartości utożsamia się jako własne. Ostatnie zachowanie jest w pełni zintegrowane z Ja. Motywacja jest tu zgodna z wartościami i potrzebami danej osoby. Zachowanie wynika ze zorientowania na wynik, to najbardziej autonomiczna forma motywacji zewnętrznej według Deci i Ryana.

Autorzy wprowadzają piątą kategorię, skrajną na kontinuum. Jest to zachowanie ukierunkowane bardziej na wynik niż działanie, jest regulowane wyłącznie wewnętrznie. Deci i Ryan uważają, że takie zachowanie wynika z wolności człowieka, który może podążać za swoimi pasjami, zainteresowaniami. Jego zachowanie jest spontaniczne i naturalne. Człowiek wykonuje to, co uważa za ważne i co ma dla niego sens. (Strelau, Doliński 2008, za Deci i Ryan 2000, s. 690).